Intens verdriet bij Vinícius Júnior en rood, pijn bij Lukaku en rood, tranen bij Mendes Moreira.
Het zijn maar drie voorbeelden van racisme in het voetbal waar gelukkig veel verontwaardiging over was bij publiek en pers. Verontwaardiging niet alleen dát er sprake was van racisme, maar ook over de laffe reacties op de rode kaarten van de Spaanse en Italiaanse voetbalbonden.
De KNVB heeft naar aanleiding van het incident bij Den Bosch - Excelsior met Mendes Moreira, samen met de overheid een aanvalsplan racisme en discriminatie opgesteld. Het plan, Ons Voetbal Is van Iedereen, gaat uit van het voorkomen, signaleren en sanctioneren van racisme en discriminatie. Daarmee loopt de KNVB ver voor op Spanje en Italië. Zo werden stadionverboden van 20 jaar opgelegd na een racistisch spreekkoor gericht tegen Seydine N’Diaye van FC Dordrecht tijdens de wedstrijd tegen MVV in Maastricht op 25 februari 2022. "MVV werd niet bestraft, omdat MVV niets te verwijten viel", aldus de KNVB, "en alles had gedaan wat redelijkerwijs van een club verwacht mag worden."
Voetbal kan een enorme verbindende kracht zijn die mensen van alle achtergronden bij elkaar brengt. Maar racisme en discriminatie in het voetbal kunnen een verwoestende impact hebben. Het kan gaan om openlijke racisme, denk aan de apengeluiden bij Vinícius Júnior in het duel Valencia-Real Madrid, racistische online teksten richting zwarte spelers of bijvoorbeeld het massaal scanderen van Hamas, Hamas Joden aan het gas in verschillende stadions; discriminatie in zijn laagste vorm. Helaas wel een vorm waarover nog veel te vaak wordt gezegd "dat het er toch een beetje bij hoort of dat die neuzen zichzelf dan maar niet Joden moeten noemen..." Denk ook aan subtiele micro-agressies: zwarte spelers die zelden slim of intelligent worden genoemd. Ze zijn vooral "beestachtig, goed en sterk". Ongeacht welke vorm dan ook, de impact is altijd vernietigend: menselijk, sportief en ook commercieel.
Menselijk
Voetbal draait niet alleen om winnen en verliezen. Het gaat ook om het emotionele en mentale welzijn van zowel spelers als fans. Voor spelers kan racisme leiden tot gevoelens van isolatie, angst en depressie. De tranen in de ogen van Mendes Moreira, maar ook bij Vinícius Júnior zal ik niet snel vergeten. Het kan het zelfvertrouwen en de eigenwaarde van spelers aantasten, wat een negatieve invloed kan hebben op prestaties op het veld. En helaas is precies dit effect beoogd door aanhangers van de tegenstander. Maak die gasten met de grond gelijk en raak ze waar je ze kan raken. Zwarte speler? Hup, trek de racisme kaart en het liefst massaal! Heeft een speler een hoge stem? Roep massaal HOMO....Voor fans kan racisme en discriminatie een vijandige en onprettige omgeving creëren die het moeilijk maakt om van de schoonheid van het spel te genieten.
Sportief
De beelden van het onversneden racisme in Valencia tegen het Real Madrid fenomeen Vinícius Júnior gingen de wereld over. De reacties van afschuw waren niet van de lucht. Scheidsrechter Ricardo Burgos Bengoetxea gaf de aanvaller van de Koninklijke ook nog eens een rode kaart in de nasleep van het racisme in het Mestalla stadion. Die rode kaart werd pas na ophef daarover geseponeerd door de Spaanse Voetbalbond. In eerste instantie was hun oordeel "terecht rood". De verklaring over het intrekken van de kaart kwam erop neer dat de scheidsrechter niet doorhad dat er racisme in het stadion had plaatsgevonden en dat Vinícius Júnior dáárop reageerde. Pure onzin, want de beelden spreken voor zich....
In Italië scoorde Romelu Lukaku op 4 april 2023 tegen Juventus in een bekerduel in blessuretijd de gelijkmaker (1-1). Hij kreeg vervolgens zijn tweede gele kaart wegens "provocerend juichen": hij legde zijn vinger op zijn lippen en keek daarbij naar het publiek. Aanhangers van Juventus hadden zich tijdens het duel voortdurend apengeluiden gemaakt en andere racistische leuzen laten horen, gericht aan de spits van Inter. Ook in de Serie A werd de rode kaart pas ingetrokken na ophef daarover. Kritiek was er onder andere van oud-Juventus speler en Arsenal-legende Thierry Henry. Hij was kristalhelder over de treurige beslissingen. "Dat de scheidsrechter, Davide Massa, zo'n fout maakt, dat kan, maar dat de Bond die straf handhaaft, is onbegrijpelijk", zei Henry in het programma van CBS Sports.
Het is verontrustend dat er eerst ophef nodig is van buiten voordat voetbalbonden empathie laten zien. Voordat er dus met een menselijk oog gekeken wordt naar wat er daadwerkelijk op het veld gebeurt. Racisme en discriminatie bestrijden is meer dan een paar woorden op een billboard of een banner, het is meer dan alleen het dragen van een aanvoerdersband met RESPECT, ONE LOVE of woorden van gelijke strekking. Het gaat om menselijkheid. "Common sense" zegt Thierry Henry, gezond verstand zouden wij zeggen.
Er verandert niets als je ’t niet recht in de ogen kijkt
In het artikel "Er verandert niets als je ’t niet recht in de ogen kijkt" van Marjan Olfers en Jacinta Lieuwes, beiden lid van de commissie Mijnals die de KNVB onbezoldigd adviseert op het gebied van racisme en discriminatie bestrijding, kunnen we lezen dat in Nederland al jarenlang meer dan veertig incidenten per seizoen plaatsvinden waarbij het gaat om racistische en discriminerende spreekkoren.
De racistische incidenten rond Vinícius Júnior en Lukaku staan niet op zichzelf! De Engelse bondscoach Southgate zei in de aanloop naar het WK voetbal dat hij bij zijn voorbereidingen op het toernooi rekening houdt met racisme: "Gareth Southgate says the racial abuse suffered by Bukayo Saka, Jadon Sancho and Marcus Rashford after they missed penalties in the Euro 2020 final adds “another layer of difficulty” to preparations for shootouts at major tournaments."
Gezien de vele voorbeelden is het dan ook volkomen terecht en begrijpelijk dat Clarence Seedorf het zat is en om (meer) impactvolle maatregelen vraagt om racisme en discriminatie te bestrijden. In een open brief op de website van The Athletic schrijft Seedorf: "Geldboetes werken op zich wel, maar wanneer landen en clubs punten verliezen waardoor ze een WK of EK mislopen of misschien wel degraderen, zal dat veel meer impact hebben. "Er worden punten afgetrokken wanneer financiële regels worden overtreden, maar dit is veel belangrijker." Wij als commissie Mijnals zijn het helemaal eens met de 87-voudige international. Vooral ook omdat door puntenaftrek meer het zelfreinigend vermogen van het publiek zal worden geactiveerd. Fans zullen dus meer op goed gedrag van elkaar gaan letten. En ja er zitten ook haken en ogen aan deze oplossing, maar laten we daar dan over praten want zachte heelmeesters maken stinkende wonden.
Bonden, clubs, supporters die structureel wegkijken bij discriminatie en racisme snijden zichzelf op termijn in de vingers.
Want als mijn zoon het talent heeft om topvoetballer te zijn en hij heeft de keuze heeft om in een competitie te spelen waar voetballers rood krijgen als zij zich uitspreken tegen racisme, waar journalisten je een aansteller noemen of waar in verschillende stadions steeds weer apengeluiden klinken, waarom zou je daar willen spelen? Waarom zou je willen spelen in een land waar de voorzitter van de Bond, Javier Tebas, je vermanend toespreekt in plaats van menselijk hulp biedt? Dan toch liever naar de Premier League of Bundesliga ipv La Liga of Serie A waar bestuurders ziende blind zijn? Liever naar Manchester City dan naar Real Madrid. In Brazilië gingen spelers van Flamengo, de oude club van Vinícius Júnior, tegenstander Cruzeiro en de scheidsrechter uit protest tegen het racisme in Spanje, voor de aftrap op het veld zitten.
Het risico om geld te verliezen, spreekt veel bestuurders helaas meer aan dan menselijke waarden.
Grote sponsors van La Liga, zoals Puma en Santander, tikten de Spaanse bond al op de vingers. Geen enkel merk wil geassocieerd worden met discriminatie of racisme. Allianz stuurde een brief naar Juventus vanwege het racisme jegens Lukaku, de verzekeraar maakte duidelijk er niet van gediend te zijn. Als bonden volharden in wegkijken en het goedpraten van racisme, zullen sponsors van zich laten horen, met alle (financiële) gevolgen van dien.
Racisme in voetbal is een complex probleem dat invloed heeft op menselijke, sportieve en commerciële aspecten.
Maar er zijn stappen die teams, competities en fans kunnen nemen om een inclusievere en gastvrije omgeving te creëren. Zo kunnen clubs en voetbalbonden programma's opzetten om racisme en discriminatie te bestrijden en diversiteit te bevorderen. Ook kunnen fans een rol spelen door zich duidelijk uit te spreken en teams en spelers te steunen die zich uitspreken tegen racisme en discriminatie. Uiteindelijk is het aan ons allen om samen te werken aan een voetbalwereld die vrij is van racisme en discriminatie. Want we zijn het, net als Clarence Seedorf, beoogd commissaris van de RvC van de KNVB, zat om steeds weer nieuwe bittere tranen te zien op dat schitterende voetbalveld.
Humberto Tan, voorzitter Commissie Mijnals